Przeżywamy teraz czas Wielkiego Postu - czas pokuty, wyrzeczeń, przygotowania do misterium zbawczej Męki i Śmierci Chrystusa, po to, by godnie przeżyć i celebrować święto Zmartwychwstania Pańskiego. Ten czas charakteryzuje się wieloma szczególnymi nabożeństwami i zwyczajami. Uczęszczamy na Drogi Krzyżowe, śpiewamy Gorzkie Żale, oraz mamy wiele okazji do oglądania Misteriów - przedstawień ilustrujących Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa.

W tym szczególnym czasie, Kościół proponuje szereg pieśni wielkopostnych. Dzielą się one na pieśni pokutne i pasyjne. Te pierwsze traktują o porzuceniu zła, wyrzeknięciu się swoich ziemskich zwyczajów i przywar oraz o powrocie do życia według Ewangelii głoszonej przez Chrystusa. W tychże pieśniach odnajdziemy również nawołania do pójścia za Chrystusem drogą umartwienia i krzyża. Natomiast w pieśniach o charakterze pasyjnym, jak sama nazwa wskazuje, mamy do czynienia z tekstami bezpośrednio traktującymi o Męce i Śmierci Chrystusa.

neumy

Na początku zwróćmy uwagę na czysto teoretyczny charakter pieśni z muzycznego punktu widzenia. W muzyce rozróżniamy tonacje durowe i molowe. Durowe tonacje (tak jak można najprościej to wytłumaczyć) brzmią wesoło, uroczyście, czasem podniośle. Z kolei w molowych tonacjach dosłyszymy się w pewien sposób smutku, utrapienia, powagi czy czasem rozpaczy. Własnie wielkopostne pieśni z reguły napisane są w tonacjach molowych. Brzmią one smutno i poważnie, ale nie tracą mimo to swojej podniosłości. Można powiedzieć, że niektóre w swej melodii i harmonizacji są nawet ponure, ale może to być mylne uczucie. Pieśni wielkopostne mają zazwyczaj proste i spokojne melodie, często śpiewane wolniejszym tempem. Nie są one również skomplikowane rytmicznie. Wszystko to, w jaki sposób pieśni zostały napisane, ma w pewien sposób wpływać na charakter tego okresu. Smutne, molowe tonacje i spokojne melodie mają pogłębiać naszą zadumę nad samymi sobą i Męką Chrystusa. Pieśni te mają swój niebywały charakter, a nawet używając kolokwializmu można powiedzieć, że posiadają swój klimat. Klimat jakże poważny i smutny, ale mimo to, dający nadzieję. Wiemy przecież, że po zbawczej Śmierci Chrystusa, nastąpi Zmartwychwstanie. Stąd w smutku i powadze pieśni wielkopostnych tli się słyszalna nadzieja, na to, że po tym bólu i cierpieniach, Chrystus wróci w chwale i blasku zmartwychwstania.

Teksty wielkopostnych pieśni zawierają w sobie wiele pięknych stwierdzeń. Traktują o nikłości ludzkiego życia, o grzechach przez jakie oddalamy się od Niego, aż w końcu o Jego śmierci i męce. Zwrócmy uwagę, że wiele z tych pieśni pochodzi z dawnych lat i mimo kilku archaicznych form w piękny i zrozumiały sposób opisują niezwykłe Misterium Męki i Śmierci.

Jak już zostało wspominane pieśni pokutne mają charakter umartwienia nad sobą i swoim życiem. Podejmują one próbę porzucenia zła i pójścia drogą cierpienia za Chrystusem - powrót do Ewangelii. Jedna z pieśni Bądź mi litościw to swoisty lament człowieka do Boga. Pieśń rozpoczyna się od błagania wręcz Boga, o oczyszczenie z grzechów i o ich wybaczenie. Wyraża ta pieśń wiarę w boskie miłosierdzie: Według litości Twej niepoliczonej, chciej zmazać mnóstwo przewinienia mego. Można pokusić się o stwierdzenie, że gdyby przyszło nam odpowiadać na pytanie "Jakie jest miłosierdzie Boże?", jako odpowiedzi można byłoby użyć właśnie tego fragmentu z pieśni. Każda zworta tej pieśni przekazuje jakąś prawdę i wskazówkę do tego jak mamy wierzyć. Z tekstu wyczytamy, że Bóg pragnie jedynie naszego dobra i naszej czystej duszy, a największym człowieczym skarbem jest bliskość Jego ojcowskiej twarzy.

Pieśni pokutne zawierają w sobie wiele prawdy odnośnie do natury ludzkiej. W psalmie Bliskie jest królestwo Boże śpiewamy przecież: Jeżeli mówimy, że nie mamy grzechu, to samych siebie oszukujemy. Otóż człowiek jest z natury grzeszny i do zła skłonny. Jednak największą cnotą jaką może podjąć jest próba porzucenia zła i pójścia za Chrystusem. Wiemy przecież, że Bóg odpuszcza nam nasze winy w swoim miłosierdziu i mamy wręcz zaszczyt przystępowania do sakrementu pokuty. Również o tym śpiewamy w pieśni: Jeżeli wyznajemy nasze grzechy, Bóg oczyści nas z wszelkiej nieprawości. W pieśni tej zawiera się również istota całej spowiedzi - Chrystus jest Rzecznkiem wobec Ojca. To On jest ofiarą przebłagalną za nasze grzechy i całego świata, to dzięki Jego nieskończonej miłości nasze grzechy zostały odpuszczone. Dlatego Dostępujemy odpuszczenia grzechów ze względu na Jego imię. Taka właśnie głęboka treść na temat sakramentu pokuty wypływa z tej pieśni, a jest to przecież jedna z wielu wielkopostnych pokutnych pieśni.

Pieśni pasyjne z kolei w swych tekstach zawierają opisy niezwykłych cierpień jakim Jezus dobrowolnie poddał się dla nas i z miłości do nas. Opisy Męki są w tych tekstach czasem bardzo dosłowne i poetyckie. Podkreślają one cierpienia jakie Chrysutus przeszedł, ich wartość i okrucieństwo. Dla przykładu pieśń Ogrodzie oliwny w wersji z 1865 roku ma aż 39 zwrotek! Mówią one krok po kroku o tym, co Jezus przeszedł od modlitwy w ogrojcu aż do złożenia do grobu. Każda ze zwrotek zakończona jest westchnieniem ach Jezu punktującym smutek i żal nad tym, co Chrystus dla nas wycierpiał. Pięknym tekstem wydaje się być tekst Dobranoc, głowo święta. Bardzo smutny i poruszający tekst. Każda strofa rozpoczyna się od słowa dobranoc, słowa które oznacza pożegnanie tylko na noc, na pewien czas. Pieśń mimo swojego poruszającego i pożegnalnego tonu, daje nam do zrozumienia, że nie żegnamy się z Nim na zawsze. Bardzo poruszającą pieśnią jest utwór o Matce i umierającym Synu. Mowa o Stabat Mater dolorosa, po polsku Stała Matka Boleściwa. Jakże poruszająca jest ta pieśń pochodząca z przełomu XIII i XIV wieku. Nic nie wzrusza tak, jak widok matki cierpiącej z powodu śmierci czy cierpienia dziecka. W cierpieniu Maryi odkrywamy co to znaczy miłość. Stała Ona jak podaje pieśń ledwo żywa pod krzyżem, bo jej duszę przeszedł miecz dla naszych win. Pieśń sama zadaje pytanie Kto się smutkiem nie poruszy, gdy rozważy boleść duszy Matki z Jej Dziecięciem wraz? W dalszej części pieśni wyrażane jest błaganie o to, by cierpienie Chrystusa i Matki przysłużyło się naszemu zbawieniu. Z kolei pieśń Ludu, mój ludu w piękny sposób daje zestawienia Starego i Nowego Testamentu. Pokazuje na przykładzie Izraelitów jak wiele zawdzięczamy Bogu, że jest On zawsze z nami, a mimo to, ciągle upadamy i grzeszymy - wydając nawet tego Boga na śmierć. Często pieśni pasyjne nawołują do przemyśleń. Właśnie na przykładzie Ludu, mój ludu lub Rozmyślajmy dziś kontemplujemy śmierć Chrystusa, ale w kontekście tego, że przecież On nie cierpiał tylko w czasie swojej Męki. Cierpi On za każdym razem gdy grzeszymy i oddalamy się od Niego. Warto pomyśleć o tym, wsłuchując się i rozważając opisujące Mękę Chrystusową teksty pieśni.

Z pieśni wielkopostnych wypływa bogata i głęboka treść. Porusza tematy naszej duszy i natury. W pieśniach wielkopostnych odnajdziemy odpowiedź na to, co Boga krzywdzi w naszym postępowaniu, zaufanie w Jego miłosierdzie, a także przypominie o Jego Męce i Śmierci dla nas. Warto więc poświęcić się głębszej analizie tychże pieśni, bo wynika z nich wiele więcej niż może się wydawać. Mimo tego, że genezę wielu z nich datuję się na kilka wieków wstecz, dalej są one aktualne i pełne pięknych i wartościowych treści.

 

Żródła:
ks. Jan Siedlecki - Śpiewnik Siedlecki (wyd. XLI, Kraków 2016)
spiewnik.katolicy.net

Duszpasterstwo
Liturgicznej Służby Ołtarza
Diecezji Tarnowskiej
Bank Pekao SA w Tarnowie:
13 1240 1910 1111 0010 2349 9732